Тағамға төзбеушілік

Тағамға төзбеушілік дегеніміз не?

Тағамға төзбеушілік - бұл ағзаның белгілі бір өнімге иммундық реакциясы. Әдетте, ол сырттан байқалады - бөртпе, қышу, есекжем, ісіну және экстремалды дәреже – анафилактикалық шок. Соңғысы тыныс алудың едәуір қиындықтарымен байланысты және өлімге әкелуі мүмкін.
Тағамға төзбеушілік ағза белгілі бір өнімді (мысалы, сүт, жұмыртқа) сіңіре алмаған кезде, оны сіңіруге жауап беретін ферменттің болмауына немесе жетіспеуіне байланысты пайда болады.
Бұл көріністі leaky gut синдромы деп те атайды – "тесілген ішек" немесе тітіркенген ішек синдромы (ТІС). Сонымен, асқазан қоректік заттарды сіңіруді тоқтатады және ас қорыту проблемалары пайда болады.
Симптомдары – іштің кебуі және ауыруы, газдар, тері бөртпелері, іш қату және диарея. Төзбеушілік аллергияға қарағанда жиі кездеседі.

Денсаулық біз жейтін тағамға байланысты

Жыл сайын тағамға төзбеушіліктен зардап шегетін адамдардың саны артып келеді. Жағдай әркім төзбеушілікті аллергиялық реакциядан ажырата алмайтындықпен күрделенеді. Сонымен қатар, диагностикалау өте қиын, өйткені қалаусыз өнімге реакция бірнеше күн ішінде пайда болуы мүмкін тағамға төзбеушілік те бар. Тағамға төзбеушіліктің бұл түрі адамдардың 20% - дан астамында байқалады. Төзбеушіліктің бұл түрін емдеу өте қиын, өйткені белгілер бірден анықталмайды.
Төзбеушілік бірден көрінбейтіндіктен, адам көптеген жылдар бойы аурудан зардап шегуі мүмкін және бұл туралы болжай алмайды. Нәтижесінде ауру созылмалы болуы мүмкін және емделмеуі мүмкін. Тағамға төзбеушілігі бар адамдар көбінесе артық салмақтан, асқазан-ішек жолдарының ауруларынан және дерматиттен зардап шегеді.
Сау ағзада өнімдер күш жұмсамай бөлініп, қанға жіберіледі. Тағамға төзбеушілік жағдайында өнімдердің бөлінуі соңына дейін жүрмейді және ірі макромолекулалар қанға енеді. Нәтижесінде АІЖ аурулары, аллергиялық реакциялар пайда болады.
Жиі тағамға төзбеушіліктің себептері асқазан-ішек жолдарының проблемалары немесе жиі стресске шалдығу болып табылады. Бұл аурудың себебі өнімдердің сапасы, атап айтқанда жасанды бояғыштар мен олардың құрамындағы қоспалар да болуы мүмкін.

Тағамға төзбеушіліктің белгілері

Тағамға төзбеушіліктің белгілері күрделі және ерекше емес. Мамандар өнімді тұтынғаннан кейінгі алғашқы бірнеше сағатта пайда болатын негізгі белгілерді анықтайды. Бұл жүйелі аллергиялық реакциялар және тері.

Жүйеге мыналар жатады:

- Терінің қышуы

- Тілдің ұйып қалуы

- Ауыз шырышты қабығының ісінуі

- Артериялық қысымның күрт төмендеуі

- Іш қату немесе диарея

- Іштің құрысуы және шаншуы

- Тітіркенген ішек симптомдары

- Ауызда жағымсыз сезімдердің пайда болуы

- Жүрек айнуы және құсу

- Анафилактикалық шок

Тері реакциясы балалар мен ересектерде ұқсас. Әдетте, нәрестелерде өнімге алғашқы реакция-аллерген - терідегі бөртпелер, қышу, жөргектің бөртпесі. Ересектерде тағамға төзбеушілік есекжеммен немесе атопиялық дерматитпен бірге жүреді.

Барлығында төзбеушілік бар ма?

Ақуыз төзбеушілігі адамдардың 40%-ы шалдығады, әлем халқының жартысы лактозаға төзбейді. Шығыс елдерінде және Оңтүстік Африкада пайыздық көрсеткіш одан да жоғары.
Егер аллергия бала кезінен пайда болса, онда төзбеушілік әдетте уақыт өте келе – 20-25 жастан кейін пайда болады.
Жасы ұлғайған сайын адамға қант пен сүтті балалық шағында тұтынатын, энергияны жинақтайтын мөлшерде қажет етпейді. Зат алмасу баяулайды, яғни ағзаға белгілі бір элементтерді бұрынғы көлемде қорыту қиынға соғады. Егер сіз мұны елемей, ағзаны жүктеуді жалғастырсаңыз, ішекте қабыну дамиды.

Көбінесе төзбеушілікті тудыратын өнімдер:

1. Құрамында глютені бар дәнді дақылдар: бидай, қара бидай, арпа
Глютен - бұл ақуыз, оны дәнмаңыз деп те атайды. Көп мөлшердегі дәнмаңыз астық және жармада – бидай, қара бидай, арпада бар. Целиакия – глютенге төзбеушілік, бұл глютенге сезімталдықтың аутоиммунды спектрінің соңғы сатысы болып табылады. Бүгін сіз талдау жасай аласыз және сізде төзбеушілік бар-жоғын анықтай аласыз. Бір ай бойы глютенсіз диетаны ұстанып, өзіңіздің әл-ауқатыңызды бақылай аласыз.

2. Алқа тұқымдас көкөністер
Қызанақ, бұрыш, баялды, картоптың құрамында алкалоидтар бар, олар кейбір адамдарда қабынуды тудырады. Бұл көкөністер сонымен қатар олардың қабығында, тұқымдарында және лектин жапырақтарында - өте улы ақуыздар болады.

3. Бұршақтылар
Үрмеұршақ, жасымық, ноқат, эдамаме - көбінесе өсімдік негізіндегі диетаны ұстанатындардың тамақтануының негізі. Бұршақ дақылдарында лектиннің көп мөлшері бар, кейбір адамдардың ағзалары оны қорыту қиынға соғады.

4. Жұмыртқа
Жұмыртқа ақуызы төзбеушілік пен қабынуды тудыруы мүмкін.

5. FODMAP
Бұл аббревиатура: Fermentable Oligosaccharides Disaccharides Monosaccharides and Polyols. "Ашытуды тудыратын олигосахаридтер, дисахаридтер, моносахаридтер және полиолдар" деп аударылады. Бұл қант ішекте толық сіңірілмейді және ішек бактериялары арқылы ферменттеледі (ашыту процесі өтеді). Ферменттеу процесінде газдар – сутегі мен метан шығарылады, бұл ішектің созылуына және ауырсыну, газ, ентігу, іш қату, диарея сияқты белгілерді тудыруы мүмкін.
Жоғары FODMAP өнімдерінің көпшілігі пайдалы. Бірақ бір адамға сәйкес келетін нәрсе екіншісіне сәйкес келмеуі мүмкін. Бұл тітіркенген ішек белгілері пайда болған жағдайда алынып тасталуы немесе қатаң түрде шектелуі керек өнімдердің тізімі:
- Көкөністер: бөрікгүлдер, қасқыржем, қызылша, балдыркөк, сарымсақ, пияз, порей пиязы, савой қырыққабаты, тәтті бұршақ, жүгері және бұршақ дақылдары.
- Жемістер: алма, манго, нектарин, шабдалы, алмұрт, қара өрік, қарбыз.
- Сүт өнімдері.
- Бидай, қара бидай.
- Жаңғақтар: кешью, пісте.
FODMAP төзбеушілігін емдеудің мақсаты - ішектерді емдеу. Емдеу курсының соңында сүйікті тағамдарды рационға қайтаруға болады.

6. Сүт өнімдері
Казеин - сүт өнімдеріндегі ақуыз көбінесе жоғары сезімталдықты тудырады. Үлкен сүт фермаларындағы сиырларға әдетте антибиотиктер мен гормондар беріледі, олар шөптің орнына құрама жеммен қоректенеді. Сүт әдетте пастерленеді және майсыздандырылады. Қоректік заттардың жетіспеушілігі синтетикалық дәрумендермен толтырылады. Айран және йогурт сияқты ферменттелген сүт өнімдері (ашытылған сүт) әдетте жақсы қабылданады.

7. Жаңғақтар мен тұқымдар
Бұл тағамдар сондай-ақ лектиндерге бай. Сонымен қатар, дүкендер сататын жаңғақтар, әдетте, ішінара гидрогенделген транс майлары бар соя немесе рапс майларымен жабылған. Бұл майлар арзан және зиянды. Сондықтан жаңғақтарды шикі күйде сатып алған, суланған және ақылға қонымды мөлшерде қабылдаған дұрыс.

Маманға қашан жүгіну керек?

- Эндокриндік жүйе аурулары мен гормондық өзгерістерді есепке алмай, қалыпты, ұтымды тамақтану кезінде артық салмақ.

- Жеткілікті тамақ кезінде салмақ қосу мүмкідігінің болмауы.

- Үнемі шаршау сезімі, апатия, кез келген қызметпен айналысуды қаламау. Тамақтың ағзаны қуатпен қуаттандырмайтынын, керісінше, оны тұтынатындай сезіну.

- Белгілі бір өнімдерді қабылдағаннан кейін денеде әлсіздік, бас айналу, асқазан проблемалары пайда болады.

- Тері реакциясының пайда болуы.

- Ісіну, бұлшық еттер мен буындардың ауырсынуы.

Дұрыс диагноз қою және емдеу тағамға төзбеушілікті жеңуге көмектеседі. Жағымсыз өнімді анықтағаннан кейін оны рационнан шығару керек. Көбінесе бұл бірден бірнеше өнімге дейін барады,немесе, мысалы, бұршақ дақылдары. Бұл жағдайда сіз осы топтың барлық өнімдерін рационнан алып тастауыңыз керек. Тағамға төзбеушілікті тудыратын барлық өнім пайдасыз ғана емес, сонымен бірге қауіпті болады. Осы себепті тағамға төзбеушіліктің себебін уақытында диагностикалау және аллергенді рационнан шығару өте маңызды.